به گزارش آی آر آر اس اس، هنوز مدت زیادی از قتل الهه حسیننژاد در خودروی شخصی که بخشی از یک شرکت مسافربری اینترنتی بود، نگذشته است. این حادثه دردناک واکنشهای گستردهای داشته و همانند بسیاری از رویدادهای مشابه، از جمله قتل امیرحسین خالقی، دانشجوی دانشگاه تهران، احساسات عمومی را برانگیخته است. اما آنچه کمتر شنیده میشود، صدای کارشناسانی است که بارها درباره وضعیت بهداشت روانی، نظارت بر مشاغل حساس و افزایش خشونتهای شهری هشدار دادهاند.
خشونت مسئلهای جهانی است و سازمان جهانی بهداشت بارها درباره سلامت روان و افزایش اختلالات روانی در کشورهای مختلف هشدار داده و از مسئولان خواسته سرمایهگذاری بیشتری در این زمینه داشته باشند. در ایران نیز خشونتها به اشکال مختلفی دیده میشوند؛ از خشونت کلامی و اهانت گرفته تا خشونتی که منجر به مرگ جوانی به خاطر لپتاپ و موبایل شده است.
امنیت روانی، بزرگترین بحران پنهان کلانشهرها
هر بار با وقوع قتل و حادثه، زخمی تازه بر ناامنی روانی و اجتماعی باز میشود و کمتر به ریشههای این خشونتها پرداخته میشود؛ بحران سلامت روان جامعه، اختلالات شخصیتی ناشناخته و نبود سیستمهای نظارتی مؤثر بر مشاغل مرتبط با امنیت شهروندان، همه دست به دست دادهاند تا امنیت روانی به یکی از بزرگترین بحرانهای پنهان کلانشهرها، به ویژه تهران، تبدیل شود.
کجای مسیر را اشتباه رفتهایم؟
زهرا بهروزآذر، معاون امور زنان و خانواده رئیسجمهور، در نشستی درباره قتل اخیر الهه حسیننژاد گفت: «در این حادثه که همه ما را متاثر کرد، مصاحبهای از همسر او دیدم که نشان میدهد این مرد آزار همسر و سابقه ضرب و شتم داشته و شکایات متعددی علیه او ثبت شده است. این سوال مطرح میشود که کجای مسیر را اشتباه رفتیم؟ چرا وقتی خشونت اعلام شد، پرونده او به مددکاری مراجعه نشد؟ چرا او وارد چرخه سلامت روان نشد؟ چرا به صورت ویژه به او مشاوره و گفتگو داده نشد؟ خشم در او مرحله به مرحله افزایش یافت و فاجعه رخ داد. این مسائل مهمی است که باید اورژانس اجتماعی را جدیتر بگیریم و پروندهها را دقیقتر بررسی کنیم. مهم نیست این مسئله مربوط به جنسیت باشد، مهم این است که هر نشانهای جدی گرفته شود و فرآیند درمان آغاز شود و به نتیجه برسد. اگر کسی قرار است در موقعیتی که به صورت مستقیم خدماتی مانند پزشکی، پرستاری یا رانندگی ارائه دهد، باید گواهی سلامت روان داشته باشد تا آسیب کمتری به جامعه وارد کند و میتوان به راحتی این موضوعات را به راهبردهای کلان تبدیل کرد.»
زنگ خطر خشونتهای شهری
«فقر» و «سلامت روان» بهانه و توجیه جرم نیست
در همین زمینه و برای بررسی ابعاد روانی و اجتماعی این حادثه و بحران امنیت روانی در کلانشهرها، سیدحسن موسوی چلک، معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی و رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران به آی آر آر اس اس میگوید: فقر و سلامت روان بهانه جرم نیست؛ عادی شدن خشونتهای شهری زنگ خطری جدی است که باید بررسی شود. زیرا وقتی امنیت فرد در محیطهای عمومی مختل میشود، نه تنها جان یک نفر، بلکه اعتماد و آرامش کل جامعه به خطر میافتد.
موسوی چلک درخصوص ابعاد اجتماعی قتل الهه حسینی اظهار داشت: طبق گزارشها، فرد قاتل قصد سرقت تلفن همراه او را داشت، اما این حادثه ساده به واسطه مجموعهای از عوامل اجتماعی و اقتصادی به جنایتی هولناک بدل شد. این موضوع در جامعه ما بارها تکرار شده؛ مانند قتل رومینا توسط پدرش یا مونا که به دست همسرش سر بریده شد. این حوادث پس از چند روز در رسانهها مطرح شده و سپس فراموش میشوند.
این مددکار اجتماعی ادامه داد: به عنوان یک پدر، خانواده یا شهروند، نگران هستیم. البته همه جرایم را نمیتوان صرفاً به مشکلات اقتصادی نسبت داد. همسر سابق قاتل الهه گزارش داده که قاتل سلامت روان مناسبی نداشته و پیشتر رفتارهای خشونتآمیز از خود نشان داده است. بنابراین مسئله سلامت روان در جامعه، به ویژه در مشاغلی که تأثیر مستقیم بر امنیت و جان مردم دارند، بسیار مهم است.
وقوع جنایت در سایه خلأ نظارت و بیتوجهی به سلامت روان
معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی با تأکید بر اینکه مشکلات اقتصادی بهانهای برای جرم نیست، گفت: هرچند فقر در بروز جرم مؤثر است، اما نباید بهانه یا توجیهی برای جنایت شود. ترس از فقر بسیار خطرناکتر است. بسیاری افراد با وجود مشکلات معیشتی، دارای سلامت روان هستند و حتی به دیگران کمک میکنند. بنابراین نباید فقر را توجیهکننده جرم بدانیم.
موسوی چلک همچنین به اهمیت سلامت روان در نظارت بر مشاغل حساس مانند تاکسیهای اینترنتی اشاره کرد و افزود: نظارت باید از ابتدا، یعنی از مرحله شروع کار تا جذب نیرو و در طول فعالیت، ادامه داشته باشد. متأسفانه در ایران این نظارتها معمولاً پس از وقوع حادثه انجام میشود. فردی که سابقه رفتارهای پرخطر دارد و اطرافیان از مشکلات سلامت روانی او آگاه هستند، نباید بدون ارزیابی روانی در موقعیتی قرار گیرد که امنیت دیگران به خطر بیفتد.
این مددکار اجتماعی ادامه داد: در حوزه تاکسیهای اینترنتی سازوکار مشخصی وجود ندارد. هر فردی میتواند خودرو تهیه کند و بدون بررسی سلامت روان وارد فعالیت شود. سازمان بهزیستی آماده برگزاری جلسات مشترک با دیگر سازمانها برای تعریف گواهی سلامت روان به عنوان شرط ورود به این مشاغل است.
موسوی چلک ضمن تأکید بر لزوم بازنگری در سیاستهای نظارتی بیان کرد: امیدوارم این حادثه تلنگری باشد برای بازنگری نظام نظارت بر مشاغل حساس و ارتقای اهمیت سلامت روان در سیاستگذاریهای اجتماعی، تا قبل از اینکه قربانی بعدی به فهرست فراموششدگان اضافه شود.
وقتی احساس ناامنی از خود ناامنی خطرناکتر میشود
زنگ خطر تکرار «خشونت» در جامعه
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با اشاره به پیامدهای بلندمدت این نوع حوادث در سلامت روان جامعه گفت: قتل یک زن در خودروی مسافربری تنها یک جرم نیست، بلکه نشانه ضعفهای اجتماعی و کاهش اعتماد عمومی است. مردم احساس میکنند در شرایط بحرانی بیپناه هستند. هراس اجتماعی از همین احساس شکل میگیرد؛ مادری که نگران رفت و آمد دخترش است و در انتظار حادثه تلخی به سر میبرد؛ همین احساس ناامنی، خطرناکتر از خود ناامنی است و اضطرابی مداوم در دل جامعه ایجاد میکند.
او عادی شدن خشونتهای شهری را یکی از تهدیدهای جدی جامعه خواند و افزود: قتل الهه نخستین حادثه از این دست نیست. موارد مشابه بارها رخ دادهاند و تنها مدتی در رسانهها مطرح شده و سپس به فراموشی سپرده شدهاند. این فراموشی و عادی شدن خشونت، زنگ خطری جدی برای جامعه ماست.
معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی همچنین به ضعف آگاهی عمومی در زمان بحران اشاره کرد و گفت: بسیاری از افراد نمیدانند هنگام وقوع بحران چه اقداماتی انجام دهند، در حالی که زنان در این شرایط دارای امنیت کمتری هستند و نیازمند حمایت و آگاهی بیشتری میباشند.
تأثیر احساس ناامنی بر سلامت روان؛ بروز استرس و اضطراب
گوهریسنا انزانی، روانشناس، با اشاره به اهمیت امنیت روانی به عنوان یکی از نیازهای اساسی انسان، به آی آر آر اس اس میگوید: در یک جامعه سالم، هر فرد به امنیت روانی نیاز دارد. امنیت روانی به معنای اطمینان خاطر از امکان حضور آزادانه در فضاهای عمومی مانند خیابانها و وسایل حملونقل عمومی بدون ترس از سرقت یا آسیب جنسی است. فقدان این امنیت سلامت روان را به خطر میاندازد و فرد را درگیر استرس، اضطراب و ترسهای آشکار و پنهان میکند.
هرچه ترس از آسیب و تعرض افزایش پیدا کند، احتمال وقوع آن نیز بیشتر میشود.
این روانشناس با اشاره به تأثیر منفی انتشار تصاویر قربانیان و مجرمان در شبکههای اجتماعی اظهار داشت: در شرایطی که تصاویر و اخبار این قبیل حوادث در فضای مجازی منتشر میشود و کودکان از سنین پایین به گوشی هوشمند دسترسی دارند، این تصاویر از ذهنشان پاک نمیشود و احتمال آسیبهای روانی و اجتماعی در جامعه را افزایش میدهد.
اختلالات شخصیت؛ بحرانی که جامعه را تهدید میکند
انزانی به اختلالات شخصیت نیز اشاره کرد و افزود: شخصیت از دوران کودکی شکل میگیرد ولی به دلیل شرایط مالی نامناسب، کمبود ارتباطات عاطفی و ناآگاهی والدین، بسیاری از آسیبهای روانی در کودکان تشخیص داده نمیشود. کودکانی که دروغگو، ضعیف در قضاوت، خودمحور، تکانشی و زود عصبانی هستند، باید مورد توجه و بررسی قرار گیرند.
او ادامه داد: در جامعه ما ارزیابی سلامت روان به اندازه کافی جدی گرفته نمیشود که این موضوع باعث میشود افراد دارای اختلال شخصیت در بزرگسالی در نقشهایی قرار بگیرند که امنیت دیگران را به خطر میاندازد.
انزانی همچنین بیان کرد: همیشه نمیتوان خشونت را به اختلال شخصیت محدود کرد؛ گاهی عوامل دیگری مثل حس انتقام، آسیبهای دوران کودکی، بحران هویت، مشکلات مالی، فقر، بیکاری و فاصله بین آرمان و واقعیت فرد را به سمت خشونت میکشاند.
خلأ نظارت و ارزیابی سلامت روان رانندگان پلتفرمهای اینترنتی
اختلال شخصیت با تستهای تخصصی قابل تشخیص است
این روانشناس در پایان، ضرورت ارزیابی سلامت روان رانندگان وسایل حملونقل عمومی و بهویژه رانندگان پلتفرمهای اینترنتی را یادآوری کرد و گفت: به نظر نمیرسد رانندگان اسنپ و تپسی از نظر اختلالات شخصیت ارزیابی شوند. تنها یک استعلام اولیه پلیس انجام میشود، حال آنکه اختلالات شخصیت با تستهای تخصصی تشخیص داده میشود و ظاهر یا سوابق ظاهری نمیتواند آن را نشان دهد.
وی تأکید کرد: اگر پیش از استخدام این افراد آزمونهای غربالگری سادهای انجام شود و اختلالات احتمالی تشخیص داده شود، بخش مهمی از امنیت روانی و اجتماعی شهروندان، به ویژه زنان و دختران، حفظ خواهد شد. همچنین لازم است خانوادهها آموزش ببینند، ارتباط عاطفی بهتری با فرزندانشان برقرار کنند و مهارتهای مدیریت خشم، استرس و بحران را بیاموزند. این آموزشها باید از خانواده شروع شده و در رسانهها و شبکههای اجتماعی گستردهتر ترویج داده شود.
irrss.ir