منتشر شده در 23 آذر 1404 ساعت 12:43
واردات گازوئیل بار دیگر به صفر رسیده است، اما تکرار این وضعیت در بازههای زمانی مختلف، پرسشهایی جدی درباره پایداری و ریشههای واقعی آن ایجاد کرده است.
واردات گازوئیل؛ صفر شدن با روایتهای متفاوت
در ماههای اخیر، واردات گازوئیل دستکم در سه مقطع زمانی مختلف به صفر رسیده و هر بار با مجموعهای از دلایل متفاوت برای افکار عمومی توضیح داده شده است. مردادماه، آبانماه و سپس دیماه، سه بازهای هستند که در آنها مقامات رسمی از توقف کامل واردات گازوئیل خبر دادهاند، اما روایت ارائهشده در هر مقطع، تفاوتهای معناداری داشته است. همین تغییر مداوم دلایل، باعث شده صفر شدن واردات گازوئیل بیش از آنکه بهعنوان یک دستاورد پایدار تلقی شود، به یک وضعیت مقطعی و وابسته به شرایط خاص تبدیل شود. تجربه گذشته نشان میدهد که بدون اصلاحات ساختاری، هر موفقیت کوتاهمدت میتواند بهسرعت جای خود را به بازگشت واردات بدهد؛ موضوعی که اعتماد عمومی به پایداری سیاستهای انرژی را تحت تأثیر قرار داده است.
مرداد ۱۴۰۴؛ مدیریت مصرف و افزایش تولید
در نخستین مقطع، یعنی مرداد ۱۴۰۴، اعلام شد واردات گازوئیل به صفر رسیده است؛ آن هم در شرایطی که کشور با تعمیرات اساسی پالایشگاهها مواجه بود. روایت رسمی در آن زمان بر افزایش متوسط تولید روزانه گازوئیل، کاهش حدود پنج میلیون لیتری مصرف در بخش غیرنیروگاهی و اولویتدهی به تأمین سوخت نیروگاهها استوار بود. همچنین افزایش قابلتوجه ذخایر سوخت مایع برای عبور از زمستان، بهعنوان یکی از عوامل کلیدی این موفقیت معرفی شد. در این روایت، قاچاق سوخت نقش پررنگی نداشت و بیشتر بهعنوان یک عامل جانبی مطرح میشد. پیام اصلی این بود که با ابزارهای مدیریتی و تنظیم عرضه و تقاضا، میتوان واردات گازوئیل را متوقف کرد، بدون آنکه به برخوردهای سختگیرانه یا اصلاحات پرهزینه متوسل شد.
آبان ۱۴۰۴؛ قاچاق و ضعف سامانههای توزیع
چند ماه بعد، در آبان ۱۴۰۴، همان تیتر «واردات گازوئیل به صفر رسید» دوباره تکرار شد، اما اینبار با تمرکز کامل بر پدیده قاچاق. در این مقطع، مدیران حوزه انرژی قاچاق روزانه حدود ۲۰ میلیون لیتر فرآورده نفتی را یکی از ریشههای اصلی مصرف بالای انرژی در کشور دانستند. مصرف انرژی سه برابر میانگین جهانی، وجود کارتهای سوخت غیرمجاز،و برگنامههای سوری و ضعف نظارت در زنجیره توزیع، بهعنوان عوامل اصلی معرفی شد. ابطال صدها هزار کارت سوخت غیرمجاز و کاهش بیش از چهار میلیون لیتر مصرف روزانه، مبنای اعلام توقف واردات گازوئیل قرار گرفت. در این روایت، مسئله نه تولید بود و نه ذخیرهسازی، بلکه «کنترل سامانهای» و شفافسازی مسیر توزیع، محور اصلی سیاستگذاری معرفی شد.
دی ۱۴۰۴؛ برخورد قاطع و روایت انتظامی
در تازهترین مقطع، یعنی دیماه ۱۴۰۴، واردات گازوئیل بار دیگر صفر اعلام شد؛ اینبار با روایتی کاملاً متفاوت. تمرکز اصلی بر برخورد قاطع با شبکههای سازمانیافته قاچاق، نقش پلیس امنیت اقتصادی و انسداد مسیرهای خروج غیرقانونی سوخت قرار گرفت. مقامات انتظامی اعلام کردند که مهار قاچاق، نهتنها واردات گازوئیل را متوقف کرده، بلکه حتی امکان صادرات این فرآورده را نیز فراهم آورده است. در این روایت، قاچاق نه یک عامل فرعی، بلکه متهم ردیف اول ناترازی معرفی شد. تفاوت آشکار این ادبیات با روایتهای قبلی، این پرسش را ایجاد میکند که آیا واقعاً ریشه اصلی مشکل تازه کشف شده یا صرفاً زاویه نگاه سیاستگذار تغییر کرده است.
تکرار صفر شدن واردات گازوئیل؛ نشانه موفقیت یا هشدار؟
مرور این سه مقطع زمانی نشان میدهد که صفر شدن واردات گازوئیل نتیجه یک عامل واحد نیست، بلکه حاصل ترکیب متغیرهایی مانند مدیریت مصرف، تنظیم تولید، کنترل سامانهای و برخورد انتظامی است. با این حال، مشکل اصلی در «پایداری» این وضعیت نهفته است. تجربه سالهای گذشته نشان داده هر زمان یکی از این متغیرها تضعیف شده، واردات دوباره از سر گرفته شده است. به همین دلیل، صفر شدن واردات گازوئیل تا زمانی که به یک وضعیت پایدار و مستقل از فشارهای مقطعی تبدیل نشود، نمیتواند بهعنوان حل نهایی مسئله تلقی شود. تغییر مداوم روایتها، بیش از آنکه نشانه انعطاف سیاستگذاری باشد، از نبود یک راهبرد بلندمدت حکایت دارد.
اگر قاچاق مهار شده، چرا فقط گازوئیل؟
پذیرش نقش کنترل قاچاق در توقف واردات گازوئیل، یک پرسش کلیدی را بهدنبال دارد: اگر این ابزار مؤثر بوده، چرا در مورد بنزین بهطور مشابه اجرا نمیشود؟ بنزین نیز اختلاف قیمت مرزی قابلتوجهی دارد و از یارانه پنهان سنگین برخوردار است. اگر هوشمندسازی، انسداد مسیرهای قاچاق و برخورد با شبکههای سازمانیافته توانسته بازار گازوئیل را متعادل کند، منطقی است که این الگو به سایر فرآوردهها نیز تعمیم داده شود. پرهیز از این تعمیم، این گمانه را تقویت میکند که ملاحظات اجتماعی و سیاسی، بیش از ملاحظات فنی، در تصمیمگیریها نقش دارند.
پرسش مرزی و جمعبندی نهایی
در نهایت، یک سؤال اساسی همچنان بیپاسخ باقی مانده است: اگر امروز قاچاق گازوئیل مهار شده، در مناطق مرزی دقیقاً چه کالایی و با چه حجمی در حال خروج غیرقانونی از کشور است؟ قاچاق ذاتاً پدیدهای پویا و فرصتطلب است و با بسته شدن یک مسیر، بهسرعت مسیر دیگری را جایگزین میکند. تا زمانی که پاسخ روشنی به این پرسش داده نشود، صفر شدن واردات گازوئیل بیش از آنکه نشانه حل ریشهای مسئله باشد، بهعنوان یک موفقیت موقت تلقی خواهد شد. پایداری در سیاست انرژی، نیازمند شفافیت، انسجام و اصلاحات ساختاری است؛ نه تکرار تیترهایی که هر بار با دلیلی تازه بازتولید میشوند.