برای درک آفتاب سوختگی ، باید بدانید که اشعه ماوراء بنفش چگونه باعث التهاب می شود

از دوران مصر باستان، انسان‌ها برای محافظت از پوست خود در برابر خورشید تلاش کرده‌اند. ما می‌دانیم که از بیش از یک قرن پیش، قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش (UV) خورشید با سوختگی پوست و بروز سرطان مرتبط بوده است. با این حال، همواره ابهاماتی درباره بهترین روش‌های جلوگیری از آفتاب‌سوختگی، نحوه درمان آن و میزان افزایش ریسک سرطان ناشی از هر سوختگی وجود داشته است. با این حال، دانستن اینکه آفتاب‌سوختگی یک واکنش در سطح سلولی است، می‌تواند راهگشا باشد.

به گفته لسلی رودز از دانشگاه منچستر، «آفتاب‌سوختگی یک پاسخ التهابی بدن است.» این التهاب زمانی رخ می‌دهد که اشعه ماوراء بنفش نور خورشید به پروتئین‌ها، چربی‌ها و DNA در سلول‌های لایه بالایی پوست، یا همان اپیدرم، آسیب می‌رساند و سلسله‌ای از واکنش‌های التهابی را راه‌اندازی می‌کند که منجر به قرمزی، تورم، درد و پوسته‌پوسته شدن می‌شود.

اشعه UVB بیشترین نقش را در ایجاد این آسیب‌ها دارد، در حالی که UVA با طول موج بلندتر که به عمق بیشتری از پوست نفوذ می‌کند، کمتر عامل سوختگی است. به گفته آنتونی جوان از کالج کینگ لندن، «UVB به طور کلی هزار برابر قوی‌تر از UVA برای ایجاد آفتاب‌سوختگی است.»

در پاسخ به آسیب UV، سلول‌های پوستی مولکول‌های التهابی آزاد می‌کنند که باعث گشاد شدن رگ‌های خونی در درم، لایه زیر اپیدرم، می‌شوند. این جریان خون بیشتر باعث می‌شود که ظرف چند ساعت پوست قرمز شده و تورم ایجاد شود. به علاوه، ورود سلول‌های ایمنی به پوست شدت التهاب را افزایش می‌دهد.

در افراد با رنگ پوست روشن‌تر، این افزایش جریان خون موجب می‌شود پوست دچار سوختگی به رنگ صورتی یا قرمز دیده شود. افرادی با رنگ پوست تیره‌تر ممکن است تغییر رنگ در پوست خود به صورت سایه‌های قرمز، خاکستری، قهوه‌ای و سیاه را مشاهده کنند. افزون بر این، افزایش خون‌رسانی به پوست منجر به نشت مایعات و تورم می‌شود که التهاب و درد بیشتری ایجاد می‌کند.

در موارد شدیدتر، ممکن است تاول نیز شکل بگیرد که نشان‌دهنده آسیب جدی در سلول‌های اپیدرم است، به گونه‌ای که این سلول‌ها می‌میرند و لاشه‌هایشان از لایه‌های زیرین جدا می‌شود و مایع در فضای بین آنها تجمع می‌یابد.

چگونه پوست آسیب‌دیده از آفتاب بهبود می‌یابد؟

رودز بیان می‌کند: «آفتاب‌سوختگی خفیف سریع‌تر از سوختگی شدید بهبود می‌یابد، اما علائم ممکن است تا ۷۲ ساعت یا بیشتر باقی بمانند.»

فرایند بهبودی زمانی آغاز می‌شود که سلول‌های ایمنی در پوست شروع به تولید مولکول‌های ضدالتهاب می‌کنند، معمولاً چند روز پس از قرار گرفتن در معرض UV. رودز افزوده: «این التهاب به طور طبیعی فروکش می‌کند. مولکول‌ها و سلول‌های مختلف به مرور از حالت التهابی به حالت ضدالتهابی تغییر می‌کنند.» در نتیجه، رگ‌های خونی منقبض شده و تمام نشانه‌های قرمزی، تورم و درد به تدریج از بین می‌روند.

سلول‌های بنیادی موجود در بخش پایینی اپیدرم نیز با تولید سلول‌های جدید با سرعتی بیشتر از حالت عادی، به ترمیم پوست کمک می‌کنند. این سلول‌ها جایگزین سلول‌های آسیب‌دیده‌ای می‌شوند که به صورت ورقه‌ای از سطح پوست جدا می‌گردند و پوست تازه شکل می‌گیرد. به گفته جوان، «ما همیشه در حال تعویض پوست هستیم، اما آسیب اشعه UV این روند را تسریع می‌کند.»

متأسفانه هیچ شواهد محکمی مبنی بر اینکه استفاده از ژل‌های پس از آفتاب یا آلوئه ورا به تسریع بهبودی پوست سوخته شده کمک کند وجود ندارد. این محصولات بیشتر برای ایجاد احساس خنکی و تسکین درد کاربرد دارند. روش‌های دیگری مانند دوش‌های سرد، کمپرس‌های سرد و مصرف مسکن‌هایی مثل پاراستامول یا ایبوپروفن نیز می‌توانند در کاهش علائم مفید باشند.

چه پیامدهای بلندمدتی دارد؟

بعد از فروکش التهاب و ریزش سلول‌های آسیب‌دیده از سطح پوست، آفتاب‌سوختگی خاتمه می‌یابد. اما آسیبی که به DNA سلول‌های بنیادی عمقی‌تر اپیدرم وارد می‌شود، می‌تواند پی‌آمدهای بلندمدت داشته باشد.

جوان توضیح می‌دهد: «شما آسیب DNA دریافت می‌کنید که سلول‌ها تلاش می‌کنند آن را تعمیر کنند، اما ترمیم هرگز صد درصد کامل نیست.» این جهش‌های ژنتیکی، در صورتی که در ژن‌هایی که رشد و تقسیم سلولی را کنترل می‌کنند انباشته شوند، احتمال ابتلا به سرطان و رشد سلول‌های غیرطبیعی را افزایش می‌دهند.

مطالعاتی نشان داده‌اند که طی یک دهه داشتن پنج بار آفتاب‌سوختگی بیش از دو برابر خطر ابتلا به ملانوم، نوعی سرطان پوست، را به همراه دارد. با این حال این مطالعات اغلب مبتنی بر گزارش‌های فردی بوده و ممکن است دچار خطا باشند. جوان تأکید می‌کند که مشخص کردن دقیق میزان آفتاب‌سوختگی و خطر مرتبط با آن چالشی است.

بهترین روش‌های پیشگیری از آفتاب‌سوختگی کدامند؟

ملانین، رنگدانه پوست، نقش محافظتی ویژه‌ای دارد؛ چون به دور DNA سلول‌های پوستی پیچیده شده و از آن‌ها در برابر آسیب اشعه UV محافظت می‌کند. به همین دلیل، افرادی با پوست تیره‌تر، خطر کمتری برای ابتلا به سرطان پوست نسبت به افرادی با پوست روشن‌تر دارند؛ اما این بدان معنا نیست که پوست تیره نیز از سوختگی و آسیب DNA مصون است.

برای تعیین خطر سوختگی در یک روز خاص، شاخص UV، که میزان اشعه ماوراء بنفش را اندازه‌گیری می‌کند، باید بررسی شود. راشل ابوت از دانشگاه ولز می‌گوید که وقتی شاخص UV به ۳ یا بالاتر برسد، باید از ضد آفتاب استفاده کرد. معمولاً در اوایل صبح و عصر یا در مدت ماه‌های اکتبر تا مارس در انگلستان، شاخص کمتر از ۳ است. اما در مناطق نزدیک استوا، اشعه UV قوی‌تر است و استفاده از ضد آفتاب در تمام طول سال ضروری است. خوشبختانه می‌توان این شاخص را با استفاده از برنامه‌های رایگان محلی به راحتی دریافت کرد. ابوت می‌گوید: «من روزانه از این برنامه‌ها استفاده می‌کنم.»

اکثر افراد از مقدار کافی ضد آفتاب استفاده نمی‌کنند – باید ۲ میلی‌گرم در هر سانتی‌متر مربع پوست اعمال شود – بنابراین جوان توصیه می‌کند که انتخاب ضد آفتاب با SPF 50 برای محافظت بهتر، گزینه معقولی است.

یکی از مؤثرترین روش‌ها برای پیشگیری از آفتاب‌سوختگی، اجتناب از قرار گرفتن در معرض نور خورشید در ساعت‌های اوج تابش است. در انگلستان این بازه زمانی بین ساعت ۱۱ صبح تا ۳ بعدازظهر است و در ایالات متحده از ۱۰ صبح تا ۴ بعدازظهر ادامه دارد. در این ساعات، خورشید مسیری کوتاه‌تر در آسمان طی می‌کند و اشعه UVB کمتری توسط جو جذب می‌شود و بیشتر به پوست می‌رسد. اگر بیرون هستید، پوشیدن کلاه و لباس‌های بلند نیز می‌تواند به کاهش خطر کمک کند.